دماوند خاموش است **دکتر مهدی زارع

بررسی آتشفشان دماوند از دو دیدگاه اول اهمیت خود دماوند به عنوان سیستمی که فوران آن خطرات بسیاری را برای منطقه ایجاد می کند توجه دارد و دوم با دید گستره تر به نقش آن در یک سیستم زمین ساختی فعال و احتمال اثر فعالیت های سامانه آتشفشانی دماوند در تولید انرژی زمین گرمایی می تواند ضروری باشد.

پژوهشهای ما در مورد آـشفشان دماوند و البرز مرکزی از حدود سال 1381 در پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و همچنین همکاری با رصدخانه علوم زین دانشگاه استراسبورک فرانسه ، با پروفسور ژک هیندرر دنبال شده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

البته این موضوع بدان معنی نیست که ما در تمامی این سالها به طور پیوسته در مورد دماوند پژوهش کرده ایم، ولی در هر پروژه پژوهشی که امکان بررسی وجود داشته است، پژوهشهای خود ، یا بخشی از آن را به بررسی آتشفشان دماوند و سامانه پیرامونی آن اختصاص داده ایم. همواره نیز امیدوار بوده ایم ( و همچنان هستیم) که این پژوهشها در رصدخانه ای مجهز برای بررسی های ژئوفیزیکی و ژئوشیمی متمرکز شود.
اینرو این آتشفشان از جنبه های مختلف مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت تا آنومالی های احتمالی مورد پایش قرار گیرد. نتایج حاصل از این مطالعه به شرح زیر است:
* بررسی زمین ساخت و لرزه زمین ساخت آتشفشان دماوند نشان از وجود سیستم امتدادلغز و کششی در این بخش از البرز دارد همچنین وجود گسلهای مهمی مثل لار مشا، شمال البرز نشانه ای از اهمیت و ارتباط این ساختارها با این آتشفشان دارد. به گونه ای که تغییرات تنش در منطقه در ارتباط با هر یک از این گسلها می تواند رژیم زمین ساختی حاکم بر منطقه را تغییر دهد.
* توزیع زمین لرزه های تاریخی و با بررسی داده های زلزله های دستگاهی در شعاع 50 کیلومتری آتشفشان دماوند مشخص شد که روندهای فعال لرزه زا در اطراف این آتشفشان قابل مشاهده اند و از سوی دیگر در ناحیه غرب آتشفشان دماوند چنین محدوده فعالی کاهش فاکتور کاهندگی امواج لرزه ای دیده میشود. بنابراین آتشفشان دماوند در محدوده کلی فعال ساختاری البرز مرکزی قرار گرفته است. در پژوهشهای به عمل آمده در سال 2018 مشخص شد که یک آرامش لرزه ای مهم در محدوده شرق سامانه آتشفشانی دماوند دیده می شود که می توان برآورد کرد که با رخداد زلزله ای شدید (با بزرگای بیش از 6 ) در دهه پیش رو به پایان برسد.
* اندازه گیری درجه حرارت در 26 حلقه گمانه در منطقه اکتشافی دماوند بیانگر شیب و جریان حرارتی ناهمگن در منطقه دارد.
* آتش فشان شناسان آخرین فوران آن را به حدود 7300 سال قبل مربوط می کنند بعضی پژوهشها از قوران مهم و انفجار قله در آخرین عصر یخبندان (ورمWurm ) در حدود 24 هزار سال قبل خبر می دهد.
* دماوند هم اکنون از نظر انفجار و فوران خاموش است ولی آتشفشان دماوند از نوع آتشفشان چینه ای است که با توجه به خروج گازها و بخارات فومرولی از آن و وجود چشمه های آب گرم ، به عنوان یک سامانه فعال شناخته می شود..
* مخروط آتشفشانی دماوند در یک سامانه زمین ساختی با گسلش فعال قرار دارد. وقتی آزاد شدن تنش در اثر فعالیتهای ولکانیکی به حد 5 تا 7% افت تنش در هنگام گسیختگی گسلش برسد، احتمال تحریک گسلهای پیرامون سامانه آتشفشانی و وقوع زمینلرزه وجود دارد. از این دیدگاه لازم است تا تحریک احتمالی گسلهای پیرامون سامانه آتشفشانی دماوند (گسلهای مشا، لار، فیروزکوه، شمال تهران، کندوان، بلده، شمال البرز ) بر اساس فعالیت دائمی چنین سامانه ای با دقت سنجیده شود. خطر زمین لرزه شدید (به دلیل وجود گسلهای فعال و تغییر شکلی که در پوسته دائما در این ناحیه رخ می دهد) خطری دائمی است که ممکن است با فعالیتهای سامانه دماوند تحریک شود.
* در آخرین عصر یخ زمین، دما در ناحیه ایران حدود چهار تا پنج درجه از نیمه اول سده بیستم سردتر بوده است. این در حالی است که در تابستان 2018 (1397ش) دمای هوا در ایران به طور متوسط حدود سه درجه از نیمه اول سده بیستم گرم تر نیز شده است.
* از بین رفتن عمده یخچال های ایران در آخرین مراحل آخرین عصر یخ (حدود ٢٥ تا ١٠ هزار سال قبل) در بخش های مهمی از نواحی البرز مرکزی با بخشی از مهم ترین نواحی پهنه های گسل های لرزه زای البرز مرکزی منطبق است و از نظر بازه زمانی نیز با عقب نشینی ناحیه یخچالی در آمریکای شمالی مشابهت تقریبی نشان می دهد؛ بنابراین زوب یخ در دماوند به دلیل بار برداری و رهایی تنش از گسلهای تحت تنش می تواند با وفوع زمینلرزه های بزرگ در البرز مرکزی مرتبط باشد. 4 زلزله در روز 10 شهریور 97در ناحیه مشا و به احتمال فراوان در اثر جنبایی گسل مشادر شمال شهر دماوند ثبت شد. براثر فعالیت دماوند گسل شمال تهران، مشا، لار، ‌بلده، لاسم، کندوان، ایوانکی و... می توانند فعال شوند
* سیل در گزنک در شهریور 1397 در به دلیل سیلاب ناگهانی و احتمالا ذوب شدن برخی از سیرک های یخچالی دماوند در بالادست دره گزنک رخ داد. این موضوع چنانچه به گرمتر شد هوا در این فصل مرتبط باشد، و موجب تحریک وقوع شیل شده اشد، ولی ذوب یخ ها نمیی تواند موجب نادیده گرفتن نقش ساخت و ساز بی رویه در دره ها و ایجاد هتل، ویلا و رستوران در حریم رود ها و تجاوز به بستر و حریم رود دره ها و رودخانه هراز در ایاد سیلاب و خسارت در این منطقه باشد .
* در سامانه دماوند نشانه های تغییر و جابه جایی ماگما در اتاق ماگمایی بر پایه تغییرات ژئوفیزیکی و برداشت داده های حرارتی، و همچنین نوسانات خردلرزه های ثبت شده در 15 سال اخیر قابل پایش است. این موضوع جابه جایی ماده مذاب در اتاقک ماگمایی آتشفشان دماوند هم از نظر احتمال تغییرات پیرامونی (رخداد زلزله و ذوب شدن یخچالها، وقوع سیل، به دلیل گرم ترشدن زمین در محیط زمین در سامانه پیرامون قله) مهم است و هم از دید بهره برداری از انرژی زمین گرمایی در سامانه دماوند، که ماده مذاب در اتاق ماگما به عمق 3 کیلومتری از سطح زمین می رسد. در فرانسه و ایسلند از انرژی زمین گرمایی از لایه های داغ ماگمایی که در ژرفای 5 تا 7 کیلومتری قرار دارد هم اکنون بهره برداری می کنند. این نشان می دهد که سامانه آتشفشانی دماوند پتانسیل بالفعل و بهتر از میدانهای زمین گرمایی اروپا، برای بهره برداری از انرژی پاک و تجدید پذیر برای منطقه البرز مرکزی، مازندران و استان تهران است .
بررسی آتشفشان دماوند از دو دیدگاه می تواند ضروری باشد. دیدگاه اول به اهمیت خود دماوند به عنوان سیستمی که فوران آن خطرات بسیاری را برای منطقه ایجاد می کند توجه دارد و دیدگاه دوم با دید گستره تر به نقش آن در یک سیستم زمین ساختی فعال و احتمال اثر فعالیت های سامانه آتشفشانی دماوند در تولید انرژی زمین گرمایی و همچنین تحریک و چکانش جنبش در گسلهای بنیادی البرز مرکزی و جنوبی، به ویژه گسل مشا و شمال تهران، و در نتیجه اهمیت آن در اثر گذاری غیر مستقیم بر تولید انرژی و همچنین بر رخداد یک زمینلرزه مخرب در محدوده و نزدیکی شهر تهران و شهرستانهای استان تهران و شهرهای مرکزی استان مازندران مربوط می شود.
تغییر در رژیم زمین ساختی حاکم بر منطقه می تواند باعث فعال شدن ساختارهای مختلف منطقه و از جمله دماوند گردد. پایش دائمی دماوند می تواند تا حدودی معرف تغییرات زمین ساختی منطقه البرز مرکزی باشد، منطقه ای که به لحاظ جمعیتی از درصد جمعیت بالائی برخوردار است. به عبارت دیگر پاسخ گوئی به این سوال که 'آیا فعالیت دماوند می تواند رژیم زمین ساختی حاکم بر منطقه را به گونه ای تغییر دهد که باعث فعال شدن گسلهای مهم منطقه و به دنبال آن زمین لرزه های مخرب در منطقه البرز شود؟' از اهمیت بالائی برخوردار است.
بنابراین سرمایه گذاری مناسب در این زمینه می تواند در مورد دماوند ما را از وضعیت تهدید به صورت به هنگام و برخط مطلع کند .
اقدامات زیر می تواند در این زمینه راه گشا باشد:
- راه اندازی سامانه رصد و بهره برداری از انرژی زمین گرمایی
- نصب شبکه های لرزه نگاری دائم و دقیق برای پایش تغییرات لرزه این سامانه
- نصب شبکه مغناطیس سنج به منظور بررسی آنومالی های جزئی و احتمالی این سامانه
- پایش دائم میزان عناصر چشمه های آب گرم منطقه و همچنین گازهای آتشفشانی و انطباق آن با لرزه خیزی منطقه
- بررسی دائم تصاویر ماهواره ای به روز شده در محدوده ای وسیع تر از آتشفشان دماوند به منظور بررسی تغییر شکل های احتمالی
...............................................................
استاد زلزله شناسی مهندسی درجه هابیلیتاسیون در هدایت پژوهش، در ژئومکانیک، از دانشگاه استراسبورگ -فرانسه، 2017
مدیر گروه زلزله شناسی مهندسی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و عضو وابسته، شاخه زمین شناسی، فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، تهران- ایران

منبع: ایرنا

کلیدواژه: علمي آموزشي آتشفشان دماوند

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۳۰۱۵۳۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

ورود سامانه بارشی جدید از ۱۶ اردیبهشت ماه

صادق ضیائیان مدیرکل پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران با بیان اینکه فردا یکشنبه۱۶ اردیبهشت‌ماه در ارتفاعات البرز شرقی، برخی نقاط واقع در شمال غرب و غرب کشور، افزایش ابر و رگبار پراکنده رخ می‌دهد، گفت: در طی روز‌های شنبه و یکشنبه در شمال غرب و دامنه‌های جنوبی البرز، وزش باد شدید انتظار می‌رود.

وی افزود: دوشنبه با ورود سامانه بارشی به غرب کشور، بارش در نوار غربی دامنه‌های جنوبی البرز واقع در قزوین، البرز و تهران، غرب سواحل دریای خزر و در برخی نقاط استان اصفهان، ابرناکی و رگبار باران، گاهی رعد و برق و وزش باد پیش‌بینی می‌شود. در کرمانشاه، غرب کردستان، شمال آذربایجان شرقی، زنجان و گیلان، بارش شدت دارد.

ضیائیان با بیان اینکه روز شنبه بارندگی در جنوب غرب و جنوب کشور کاهش یافته و نوار شمالی ابرناک، گاهی رگبار باران، رعد و برق و وزش باد همراه با کاهش نسبی دما پیش بینی می‌شود، گفت: چهارشنبه و پنجشنبه گستره بارش در شمال غرب سواحل دریای خزر، خراسان شمالی و خراسان رضوی می‌باشد و در نوار شرقی کشور وزش باد افزایش می‌یابد.

او گفت: از بعد از ظهر دوشنبه تا پنج شنبه دریای خزر مواج است.

وی همچنین از صدور هشدار هواشناسی  خبر داد و گفت: امشب  همچنین از احتمال خسارت به تجهیزات شهری و برون شهری از جمله سقوط بنر و تابلو‌های تبلیغاتی، داربست‌ها و سازه‌های موقت، سقوط اشیا از ارتفاعات و شکستن نهال‌ها و درختان کهن سال، در مناطق مستعد خیزش گردوخاک، کاهش شعاع دید و کاهش کیفیت هوا بر اثر وزش باید خبر داد.

ضیائیان اظهار کرد: هواشناسی استان تهران همچنین به احتیاط در تردد جاده ای، اطمینان از استحکام سازه‌های موقت، احتیاط در فعالیت‌های کوهنوردی، احتیاط در فعالیت‌های عمرانی، عدم استقرار در مکان‌های مرتفع مانند داربستها، اجتناب از پرواز گلایدر و هواپیما‌های سبک، احتیاط در عبور و مرور و عدم پارک خودرو در حاشیه ساختمان‌های نیمه کاره و درختان کهن سال، عدم سم یا محلول پاشی باغات و مزارع و اطمینان از استحکام پوشش گلخانه‌ها و استفاده از قیم برای نهال‌ها توصیه کرد.

باشگاه خبرنگاران جوان اقتصادی راه و شهرسازی